Szukaj
Język
Dieta podczas przewlekłej choroby refluksowej
Spis treści
1. Zaburzenia refluksu przełyku Informacje ogólne
Zaburzenia refluksu przełyku to jedna z najczęściej występujących dolegliwości układu trawiennego na całym świecie. W 2022 roku, 13% populacji globu skarżyło się na jej występowanie (S. Yuan, S.C. Larsson). W Polsce w 2014 roku, 36% pacjentów zgłaszających się do gastroenterologa otrzymało diagnozę tej choroby (M. Jarosz, A. Taraszewska). Dolegliwość charakteryzuje się epizodami cofania się treści żołądkowej do przełyku, a w niektórych przypadkach nawet do jamy ustnej. Wysoka zawartość kwasu żołądkowego powoduje, że chory odczuwa piekący ból w klatce piersiowej oraz nieprzyjemny posmak w ustach, co potocznie nazywane jest zgagą. Mogą też występować problemy z połykaniem, chrypka, ból gardła, ciągłe infekcje górnych dróg oddechowych oraz trudności w oddychaniu. Refluks może mieć charakter fizjologiczny, np. podczas ciąży, kiedy to płód naciska na żołądek, powodując cofanie się treści pokarmowej. Po porodzie dolegliwości zwykle ustępują. Jednak stale nawracające epizody refluksu powodują dyskomfort i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Jeśli nie zostanie podjęte leczenie, refluks może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak zaburzenia połykania czy nowotwór przełyku. Do głównych czynników ryzyka należą: nieprawidłowości anatomiczne i histologiczne (np. Zwężenie przełyku), płeć oraz czynniki środowiskowe – m.in. stres, palenie papierosów i nieprawidłowa dieta. Leczenie refluksu zwykle polega na farmakoterapii inhibitorami pompy protonowej (np. Omeprazolem, pantoprazolem, lanzoprazolem czy esomeprazolem) blokującymi wydzielanie kwasu żołądkowego.2. Faktory ryzyka żywieniowe
Ponieważ choroba refluksowa jest ściśle związana z funkcjonowaniem układu pokarmowego, dieta i zwyczaje żywieniowe mogą wpływać na zwiększenie liczby epizodów i dolegliwości bólowych. Do najczęstszych czynników ryzyka zalicza się spożywanie posiłków ostrych, smażonych lub z dodatkiem octu, ale nie są to jedyne potrawy, które mogą nasilać objawy. W badaniach wykazano, że duża liczba przekąsek między posiłkami jest dodatnio skorelowana z występowaniem refluksu żołądkowo-przełykowego (E. Fiorentino 2019). Jeśli tuż po obfitych posiłkach zostanie przyjęty kolejny produkt spożywczy, żołądek może stać się przepełniony, a jego opróżnianie może ulec opóźnieniu, co zwiększa ryzyko cofania się treści pokarmowej. Ponadto po każdym posiłku kwas żołądkowy jest ponownie wydzielany, co może zwiększać liczbę epizodów refluksowych oraz uniemożliwiać oczyszczenie błony wyścielającej przełyk, co może prowadzić do jej podrażnienia. Napoje zawierające kofeinę również mogą nasilić objawy choroby refluksowej oraz zwiększać dolegliwości bólowe (R.S. Mehta et al. 2021). Produkty takie jak kawa, mocna herbata lub napoje energetyczne, spożywane w nadmiernych ilościach, mogą zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego przy jednoczesnym zmniejszeniu produkcji warstwy ochronnej w żołądku. Dużo mówi się również o wpływie diety na chorobę refluksową, zwłaszcza w przypadku nowoczesnego modelu żywieniowego, który skupia się głównie na produktach przetworzonych, bogatych w tłuszcze nasycone, cukry proste i sól. Ponadto żywność tego typu zwykle ma wysoką kaloryczność, co może negatywnie wpływać na masę ciała. W badaniach wykazano, że nadwaga i otyłość mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby refluksowej o 115% (S. Yuan, S.C. Larsson 2022). Redukcja masy ciała pozwala zatem zminimalizować ucisk na żołądek poprzez zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, co pomaga w zahamowaniu dolegliwości (E. Ness-Jensen et al. 2013). Częstość spożywania pokarmu również wpływa na wystąpienie epizodów refluksowych. W badaniach wykazano, że najgorszym możliwym stylem żywienia w przypadku choroby refluksowej jest ograniczenie spożywania posiłków do jednego lub dwóch dziennie (M. Jarosz, A. Taraszewska 2014). Rezygnacja z obiadu i kolacji na rzecz jednego obfitego posiłku na koniec dnia jest nieodpowiednia, ponieważ duża ilość pokarmu może opóźniać opróżnianie żołądka i może prowadzić do cofania się treści pokarmowej do przełyku.3. Jak zrównoważyć dietę przy chorobie refluksowej?
Każda osoba cierpiąca na chorobę refluksową ma inne wrażliwości na produkty żywnościowe, dlatego tworzenie jednego uniwersalnego modelu żywieniowego nie jest możliwe. Badania wykazują znaczący związek między dietą a powrotem treści pokarmowej (M. Jarosz, A. Taraszewska 2014). Warto jednak pamiętać, że eliminowanie produktów z menu pacjenta powinno odbywać się zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami i preferencjami żywieniowymi. Dieta, której celem jest ochrona żołądka i przełyku, powinna opierać się przede wszystkim na lekkiej modyfikacji tradycyjnego, zdrowego modelu żywieniowego - jej podstawę powinny stanowić warzywa i owoce w formie tolerowanej przez układ pokarmowy. Chociaż często odradza się spożywanie produktów pełnoziarnistych ze względu na ich potencjalnie drażniący wpływ, to badania nie potwierdziły konieczności ich eliminacji z diety. Naukowcy sugerują, że produkty bogate w błonnik mogą być wręcz korzystne, ze względu na częściowe zaabsorbowanie nadmiernie wydzielanego kwasu żołądkowego (C. Newberry, K. Lynch 2019). Negatywny wpływ ma natomiast spożywanie dużej ilości cukrów prostych oraz produktów bogatych w skrobię, takich jak zielone banany czy ziemniaki. Dobrym rozwiązaniem wydaje się stosowanie diety zmniejszającej wydzielanie kwasu żołądkowego, która eliminuje produkty bogate w cukry proste, przetworzone, ostre, kwaśne oraz smażone. Bazuje ona natomiast na pokarmach delikatnych, z umiarkowaną ilością błonnika - głównie lekkostrawnych owocach i warzywach poddanych obróbce termicznej, węglowodanach skrobiowych, drobiu i chudych rybach. Badania pokazują, że aż 95% osób, które przeszły na ten model żywieniowy, odczuło poprawę zdrowia (J. A. Koufman 2011). Należy jednak zaznaczyć, że dieta w chorobie refluksowej powinna być bardzo indywidualna. Produkty "bezpieczne" u niektórych osób wciąż mogą powodować nasilenie objawów. Dobrym rozwiązaniem może być prowadzenie dzienniczka żywieniowego - ułatwi on zaobserwowanie, jaka żywność wpływa negatywnie na samopoczucie. Niezwykle istotna jest również odpowiednia podaż płynów, zwłaszcza wody. Pomaga ona oczyszczać przełyk z soku żołądkowego, dzięki czemu redukuje prawdopodobieństwo jego uszkodzenia. Najlepiej wypijać co najmniej 2 litry napojów dziennie, jednak wśród nich nie powinny pojawiać się produkty bogate w kofeinę oraz zawierające duże ilości cukrów prostych. Ostatnie badania wskazują, że zbyt niskie spożycie mleka (mniej niż szklanka dziennie) koreluje ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia objawów choroby refluksowej (M. Zhang i wsp. 2021). Wynikać to może z obecności wapnia, który związany jest z prawidłowym funkcjonowaniem mięśni, w tym zwieracza przełyku. Należy jednak pamiętać, że wysokotłuszczowe napoje mleczne mogą nasilać refluks, dlatego w tym wypadku lepiej jest wybierać produkty o niskiej zawartości tłuszczu. Białka również mają działanie wzmacniające zwieracz przełyku. Z tego też powodu ich źródła powinny pojawiać się w diecie i stanowić 20% dziennego zapotrzebowania. Najlepszym wyborem będą: chudy drób, ryby, nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu, jaja i gotowane strączki. W świetle obecnych dowodów naukowych istotne wydaje się również regularne spożywanie posiłków o niezbyt dużej objętości. Nie poleca się zjadania obfitych, ciężkostrawnych kolacji przed snem. Badania przeprowadzone w Albanii wykazały, że wprowadzenie zasad diety śródziemnomorskiej (opartej na produktach roślinnych z niewielkim udziałem produktów przetworzonych) może zmniejszać objawy choroby refluksowej (C. Newberry, K. Lynch 2019). Choć pojawiają się także przesłanki o skuteczności diety low FODMAP, to najnowsze badania ich nie potwierdzają. Taki model żywieniowy może natomiast prowadzić do niedoborów pokarmowych ze względu na wysoką liczbę eliminowanych składników (P. Rivière i wsp. 2021).4. Streszczenie
W schorzeniu zwanym refluksiem, poza odpowiednim leczeniem farmaceutycznym, ogromne znaczenie ma prawidłowy tryb życia. Nawet nieznaczne zmiany w diecie, takie jak ograniczenie produktów ostrej, kwaśnej lub mocnej treści oraz regularne, skromne posiłki, mogą istotnie poprawić jakość życia. Adekwatny odpoczynek i aktywność fizyczna również przyniosą korzyści dla zdrowia. Nie tylko liczba przespanych godzin, ale także odpowiednia pozycja podczas snu, mają znaczenie - warto położyć się tak, aby jamę ustną umieścić wyżej niż żołądek. To zmniejszy nieprzyjemne objawy, takie jak kaszel i podrażnienia przełyku. Aktywność fizyczna natomiast nie powinna być podejmowana bezpośrednio po jedzeniu, ponieważ może nasilać cofanie się kwaśnej treści pokarmowej do jamy ustnej. Zmiany w sposobie życia powinny być jednak dostosowane do indywidualnych potrzeb i preferencji, ponieważ każdy organizm jest inny.
