Szukaj
Język
Dieta niskofermentowalnych węglowodanów, krótkołańcuchowych cukrów i polioli - co to oznacza i dlaczego nie wszyscy mogą jej przestrzegać
Spis treści
1. Dieta niskiej zawartości FODMAP – jej podstawy
FODMAP to skrót pochodzący od angielskich słów fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides i polyols, co oznacza fermentujące oligosacharydy, disacharydy i monosacharydy oraz poliole (alkohole wielowodorotlenowe). Występują one powszechnie w diecie jako naturalne składniki żywności lub mogą być dodawane do żywności podczas jej przetwarzania. Dieta niskiej zawartości FODMAP opiera się głównie na spożywaniu produktów o niskiej zawartości węglowodanów i polioli, które powodują wzrost aktywności osmotycznej w jelitach, są gorzej wchłaniane i podatne na procesy fermentacyjne zarówno w jelicie cienkim, jak i w jelicie grubym. Do składników FODMAP można zaliczyć fruktozę zawartą głównie w owocach, miodzie, sokach, słodyczach oraz w produktach dosładzanych syropem fruktozowym; laktozę pochodzącą z mleka oraz wybranych przetworów mlecznych; frukto- i galaktooligosacharydy obecne przede wszystkim w warzywach cebulowych, nasionach roślin strączkowych oraz pszenicy; poliole występujące w znikomych ilościach w owocach i warzywach, ale głównie dodawane do żywności.2. Dieta niskozawartościowa FODMAP w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego
Zgodnie z definicją, zespół jelita nadwrażliwego (IBS) to zaburzenie czynności motorycznej jelit, charakteryzujące się bólem lub dyskomfortem w jamie brzusznej (głównie podczas defekacji) oraz związane z zakłóceniem rytmu ewakuacji (postać biegunkowa, zaparciowa lub mieszana). Leczenie dietetyczne IBS polega na wprowadzeniu odpowiedniego sposobu żywienia, które opiera się na zmniejszeniu objawów bólowych, uregulowaniu rytmu ewakuacji, jak również poprawie samopoczucia chorego. W leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego wykorzystuje się różne zalecenia brytyjskiego instytutu NICE (National Institute for Health and Care Excellence) i modele żywieniowe, można tutaj wymienić dietę bezglutenową, dietę bez laktozy, dietę SCD (dieta specyficznych węglowodanów), kontrolowaną podaż błonnika pokarmowego czy dietę paleo. Jednak jak się okazuje, jedną ze skuteczniejszych diet łagodzących dolegliwości IBS jest dieta niskozawartościowa FODMAP. Dieta ta wskazana jest również w przypadku innych zaburzeń pracy jelit takich jak wzdęcia, biegunki, zaparcia, alergie oraz nadwrażliwości pokarmowe. Należy jednocześnie zaznaczyć, że nie wszystkie związki zawarte w FODMAP prowadzą do nasilenia dokuczliwych objawów u pacjentów z IBS, jest to kwestia bardzo indywidualna. Możemy wyróżnić dwa podstawowe mechanizmy występowania oraz nasilania się dolegliwości. Pierwszy mechanizm związany jest ze zwiększonym wydzielaniem płynów do światła jelita, wynikającym z dużej aktywności osmotycznej produktów FODMAP. Wskutek tego dochodzi do rozciągania ściany jelita, co wywołuje dolegliwości brzuszne. Natomiast drugi mechanizm polega na szybkiej fermentacji FODMAP przez bakterie jelitowe, co z kolei skutkuje nadmierną produkcją gazów, wywołuje przy tym ból, dyskomfort i wzdęcia.3. Kluczowe zasady diety o niskiej zawartości FODMAP
Zaznaczmy na początku, że dieta o niskiej zawartości FODMAP powinna być stosowana pod nadzorem żywieniowym, aby uniknąć nieuzasadnionych ograniczeń odżywiania. Bardzo istotne jest również uważne zrównoważenie diety pod kątem składników odżywczych niezbędnych dla naszego zdrowia, gdyż to pomoże w minimalizowaniu ryzyka wystąpienia niedoborów pokarmowych. Dieta o niskiej zawartości FODMAP obejmuje dwie fazy, które pozwolą nam na dokładne określenie, które produkty wpływają na wystąpienie objawów zespołu jelita drażliwego. W pierwszej fazie, trwającej zwykle od 6 do 8 tygodni, stosujemy dietę eliminacyjną, która polega na wykluczeniu produktów o wysokiej zawartości FODMAP, takich jak fruktoza, laktoza, fruktany, oligosacharydy, polioli (sorbitol, mannitol, ksylitol). Pamiętajmy, że dieta o niskiej zawartości FODMAP nie powinna być stosowana przez długi okres, ponieważ może to zwiększyć ryzyko wystąpienia dysbiosy jelitowej. Zbyt długie stosowanie takiego sposobu odżywiania może wpływać na mikroflorę jelitową poprzez zmniejszenie liczby bakterii probiotycznych. Dlatego też po 8-tygodniowej fazie eliminacji należy przejść do fazy drugiej, w której stopniowo i w niewielkich ilościach włączamy do diety produkty o niskiej zawartości FODMAP (sery żółte, produkty bezglutenowe, mięso, ryby, jaja). Podczas ponownego wprowadzania do diety produktów o wysokiej zawartości FODMAP należy uważnie obserwować tolerancję organizmu na poszczególne rodzaje składników fermentujących.4. Produkty o wysokiej zawartości składników FODMAP
(niezalecane)5. Produkty o niskiej zawartości składników FODMAP
(suggested) Source: own work based on Stolarczyk A., FODMAP components in food, "Medical Standards" 2015, 12, 235243; Kargulewicz A., Low-FODMAP diet in the treatment of IBS (hypersensitivity bowel syndrome), "Food Forum" 2019, 1, 29, 1821.6. "Czy dieta niska w FODMAP może być stosowana przez każdego?"
Jak zostało wspomniane wcześniej w artykule, dieta niska w FODMAP jest przede wszystkim zalecana dla osób zmagających się z zespołem jelita nadwrażliwego oraz w innych przypadkach zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Zastosowanie tak restrykcyjnej diety przez osoby bez żadnych objawów klinicznych nie jest zalecane. FODMAP stanowią pożądane składniki naszego codziennego jadłospisu, przez co bezpodstawne wykluczanie ich z pożywienia może negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie. To może prowadzić przede wszystkim do wystąpienia niedoborów pokarmowych w organizmie. Dieta niska w FODMAP charakteryzuje się mniejszą ilością dostarczanego wapnia, błonnika, żelaza, witamin z grupy B, witaminy D, a także naturalnych przeciwutleniaczy. Dlatego też ograniczenia dietetyczne powinny być odpowiednio dopasowane do indywidualnej tolerancji pacjenta, z uwzględnieniem stopnia zaawansowania choroby.
