Szukaj
Język
Dieta na rzecz planety Jak zmiany w sposobie odżywiania wpływają na zdrowie planety
Spis treści
1. Co to jest dieta planetarna?
Dieta planetarna jest nowoczesnym podejściem do żywienia, które uwzględnia związek między zaleceniami dietetycznymi a stanem środowiska. Jej podstawowe zasady zostały przedstawione w raporcie opublikowanym w styczniu 2019 roku przez naukowe czasopismo medyczne The Lancet. Szczególną uwagę zwrócono na problem zrównoważonej diety, która może przyczynić się do zmniejszenia liczby zgonów na całym świecie, poprawy stanu zdrowia ludzi oraz rozwiązania problemów środowiskowych związanych z produkcją i konsumpcją żywności.2. Cele raportu Komisji EAT-Lancet
Komisja EAT-Lancet składająca się z 37 światowej sławy naukowców opracowała raport, który przedstawia metody produkcji i spożycia żywności łączące stan środowiska z ludzkim zdrowiem. Należy podkreślić, że dokument nie miał na celu przedstawiania nakazów i zakazów żywieniowych. Raport podkreślał, że wskazywanie jednej diety jako ideału bez redukcji odpadów powstających podczas produkcji i konsumpcji żywności oraz poprawy wydajności tych procesów jest ogromnym błędem. Do priorytetów uwzględnionych w raporcie należy przejście do gospodarki bezemisyjnej do 2050 roku. Komisja zwróciła uwagę na to, że nieprzemyślana produkcja jedzenia może mieć negatywny wpływ na środowisko, w tym zmiany klimatu, zanieczyszczenie wód fosforem i azotem oraz utratę różnorodności biologicznej. Innym problemem omówionym przez komisję był nadmierny pobór wody na polach uprawnych. Niezrównoważone zarządzanie tym systemem może skutkować zubożeniem warstwy wodonośnej, erozją i zasoleniem gleb, a także utratą siedlisk wodnych. Komisja EAT-Lancet w raporcie omówiła także kwestię ograniczenia zużycia wody. Niestety, w przyszłości będzie to bardzo trudne do osiągnięcia, ponieważ uprawa orzechów oraz roślin strączkowych, czyli alternatywy dla białka zwierzęcego, wymaga dużych nakładów wody, a jej zużycie można zredukować przede wszystkim poprzez zmniejszenie ilości odpadów oraz poprawę wydajności produkcyjnej. Z kolei wybranie jednej diety, np. wegańskiej, mogłoby doprowadzić do nadmiernego wykorzystywania gruntów uprawnych i stosowania nawozów (azot, fosfor), co w konsekwencji będzie miało negatywny wpływ na środowisko.3. Wyselekcjonowane strategie diety planetarnej
W raporcie Komisji EAT-Lancet zwrócono uwagę na kilka kluczowych kwestii związanych z dietą. Po pierwsze, zachęca się do zmniejszenia spożycia mięsa (szczególnie czerwonego). Komisja podkreśla, że nadmierna konsumpcja tej formy białka w modelach zachodnich żywienia przyczynia się do złego stanu zdrowia i zwiększa ryzyko wystąpienia nadwagi, otyłości oraz niektórych chorób niezakaźnych. Prognozy sugerują, że przyjęcie jako wzorca diety opartej na czerwonym mięsie w połączeniu z rozwojem gospodarczym może poważnie obciążać nie tylko zdrowie ludzkie, ale również środowisko. Drugim problemem jest nadmiar spożywanych substancji słodzących, cukru oraz przetworzonej żywności. Komisja nawołuje do znacznego ograniczenia tego typu produktów i sugeruje konieczność przeprowadzenia dalszych badań w tym kierunku. Kolejna strategia obejmuje zwiększenie udziału warzyw, owoców, orzechów i nasion roślin strączkowych w jadłospisie. Według raportu, należy zmniejszyć straty i marnotrawstwo żywności, ponieważ obecnie stanowi to poważny problem i wymaga natychmiastowych działań.4. Podstawowe zasady diety opartej na planetarności
Dieta planetarna, przedstawiana graficznie jako pół płytki zapełniona warzywami, owocami i orzechami, a druga połowa produktami pełnoziarnistymi, białkami roślinnymi (głównie strączkowymi), nienasyconymi tłuszczami roślinnymi, mięsem, nabiałem, niektórymi warzywami skrobiowymi i słodzonymi produktami. Warto podkreślić, że jest ona elastyczna i może być dostosowana do indywidualnych potrzeb i preferencji żywieniowych oraz kulturowych tradycji. Zgodnie z raportem, dzienna podaż kalorii dla przeciętnego dorosłego powinna wynosić 2500 kcal, przy uwzględnieniu czynników takich jak wiek, płeć, stan zdrowia i aktywność fizyczna. Nadmierna konsumpcja, niezależnie od ilości kalorii, może mieć negatywne skutki zarówno dla zdrowia, jak i środowiska. W skrócie, dieta planetarna powinna skupiać się głównie na warzywach, owocach, produktach pełnoziarnistych, orzechach i roślinach strączkowych, a tylko niewielką część dziennego spożycia powinno stanowić białko pochodzenia mlecznego i mięsnego. Produkty przetworzone i cukier powinny być ograniczone.5. Przykładowa dieta planety z uwzględnieniem 2500 kcal
Na podstawie źródeł: Healthy Diets From Sustainable Food Systems. Food, Planet, Health. Opublikowano przykładowy jadłospis uwzględniający 2500 kcal, który zawiera informacje o konkretnych grupach produktów. Wg tabeli, głównymi źródłami kilokalorii w diecie planetarnej powinny być produkty pełnoziarniste, tłuszcze nienasycone, orzechy i strączki. Mięso czerwone (wołowina, wieprzowina, jagnięcina) i drób powinny być ograniczone. Ryby i jaja powinny być tylko uzupełnieniem. Zdecydowanie odradza się spożywania wysokoprzetworzonej żywności oraz białego cukru. Nadmierne spożywanie substancji słodzących może prowadzić do nadwagi, otyłości, zespołu metabolicznego czy chorób zapalnych.6. Najnowsze naukowe komunikaty
Jednym z zaleceń diety planetarnej jest ograniczenie spożywania czerwonego mięsa. Istnieje wiele badań potwierdzających ważność tej tezy, ale można też znaleźć artykuły, których autorzy nie zgadzają się z wnioskami Komisji EAT-Lancet. W badaniu z 2019 r. przeprowadzonym przez Leroya F. i Cofnasa N., podkreślono, że znaczne zmniejszenie spożycia mięsa nie przynosi tak dużych korzyści, a zbyt pochopne zalecenia mogą wyrządzić szkody fizjologiczne i tym samym zdrowotne. Dodatkowo, Milner J. i Green R. zwracają uwagę, że wytyczne powinny być zróżnicowane w zależności od regionów świata. Ich badanie wykazało, że zastępowanie produktów zwierzęcych produktami roślinnymi przyniosło korzyści zdrowotne i wpłynęło na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, ale tylko w krajach o wysokich dochodach. W 2020 r. Zagmutt F. J., Pouzou J. G. i Costard S. zakwestionowali informacje zawarte w raporcie Komisji EAT-Lancet dotyczące zapobiegania przedwczesnym zgonom (około 10 milionów). Ujawnili oni słabości założeń i metodologii stosowanej podczas szacowania śmiertelności. Uważają, że dalsze badania są niezbędne, aby opracować skuteczne wytyczne żywieniowe.7. Streszczenie
W skrócie, dieta planetarna, zgodnie z opiniami naukowców, wymaga bardziej szczegółowych analiz. Jednakże, nie wolno zapominać, że dotyka ona bardzo ważnych kwestii w zakresie zdrowia ludzkiego, jak również wpływu na środowisko. Atutem diety planetarnej jest jej elastyczność. Nie uwzględnia ona rygorystycznych zasad i zakazów żywieniowych, przez co może być traktowana jako źródło wskazówek, których implementacja może przynieść korzyści nie tylko ludziom, lecz także planecie. Jej założenia są zgodne z sugestiami głównych organizacji zajmujących się żywieniem (np. IŻŻ) na temat zwiększania spożycia warzyw i owoców w diecie i zmniejszania ilości spożywanego mięsa. Warto podkreślić, że raport opublikowany w 2019 roku zyskał swoich zwolenników, ale także dużą grupę przeciwników i do dziś budzi wiele kontrowersji. Dlatego jest tak istotne przeprowadzanie szczegółowych weryfikacji źródeł informacji naukowych, co pozwoli uniknąć manipulacji i dezinformacji w sprawach kluczowych dla zdrowia ludzi i stanu planety.
