Szukaj
Język
Dieta GAPS - korzyści, wady, dla kogo jest zalecana
Spis treści
1. Dieta GAPS – opis
Zespół Gut And Psychology Syndrome (GAPS), został opisany w 2004 roku przez dr Nataszę Campbell-McBride w książce GAPS: Zespół jelito-mózg. Koncepcja zakłada istnienie połączenia między mózgiem a przewodem pokarmowym, dzięki czemu narządy te oddziałują na siebie nawzajem. Zaburzenia w pracy jelit mogą osłabiać ich zdolność do ochrony przed szkodliwymi bakteriami i toksynami z pożywienia oraz środowiska zewnętrznego, co prowadzi do rozwoju stanu zapalnego, chorób (takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zaburzenia ze spektrum autyzmu, depresja i ADHD), alergii i nietolerancji pokarmowych. Zgodnie z koncepcją diety GAPS, poprzez stosowanie odpowiedniej diety możliwe jest zatrzymanie oraz odwrócenie tego procesu. Jednak należy podkreślić, że pojęcie to opiera się jedynie na spostrzeżeniach autorki i na chwilę obecną brakuje rzetelnych danych zebranych na podstawie obserwacji dużej grupy pacjentów w badaniach klinicznych, które potwierdzałyby istnienie tego zespołu oraz związanych z nim następstw.2. Dieta GAPS – założenia
Dieta GAPS jest dietą eliminacyjną o ściśle określonych zasadach. Zakłada wykluczenie wielu rodzajów żywności – przede wszystkim źródeł węglowodanów złożonych (zbóż, warzyw skrobiowych), pasteryzowanego nabiału i produktów wysokoprzetworzonych, a następnie powolne powtórne włączanie ich do jadłospisu. Menu bazuje w dużej mierze na żywności pochodzenia zwierzęcego: mięsie, rybach, jajach oraz tłuszczu zwierzęcym. Dodatkowe ograniczenia tyczą się pochodzenia produktów oraz metody ich obróbki. Niedozwolone jest korzystanie z mikrofali, a spożywana żywność powinna być pochodzenia organicznego. Dieta GAPS dzieli się na 3 fazy. Pełen cykl trwa przeciętnie 2, 5–3 lata. Wyróżnia się: – fazę wstępną – najbardziej radykalną, w której liczba produktów wykluczonych jest bardzo duża; jadłospis bazuje przede wszystkim na bulionach, kiszonych warzywach, domowym nabiale, a następnie również mięsie i warzywach; – pełną dietę GAPS – menu skrajnie niskowęglowodanowe, oparte głównie na produktach zwierzęcych oraz owocach i warzywach; – reintrodukcję, czyli ponowne wprowadzanie produktów do jadłospisu. Dodatkowo podczas stosowania diety zaleca się przyjmowanie suplementów: probiotyków (preparatów zawierających bakterie korzystnie oddziałujące na stan flory jelitowej oraz pracę przewodu pokarmowego), oleju z wątroby dorsza (źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, witamin A i D), niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz enzymów trawiennych.3. Dieta GAPS – jej korzyści
Jedną z zalet diety GAPS jest jej przejrzystość i jasno określone zasady, obejmujące precyzyjnie wskazane produkty zalecane i zakazane, a także etapy i fazy nakładające się na siebie. Nie wymaga ona liczenia wartości energetycznej ani makroskładników w posiłkach, lecz jedynie zaleca spożywanie poszczególnych produktów. Choć nie narzuca celowych ograniczeń kalorycznych, to w początkowej fazie, ze względu na spis dozwolonych i wykluczonych produktów, dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii może stanowić wyzwanie.4. Niedostatki diety GAPS
Dieta GAPS jest wyjątkowo wymagającym modelem żywienia, ponieważ wymaga ścisłego przestrzegania surowych zasad i rozległych ograniczeń. Pacjent musi poświęcić dużo energii na planowanie i przygotowywanie posiłków, które w początkowej fazie znacznie różnią się od tych, które są stosowane w tradycyjnej diecie. To sprawia, że pacjent musi osobno przygotowywać posiłki dla siebie i pozostałych domowników. Produkty spożywcze używane w diecie GAPS muszą być organiczne, co może wiązać się z koniecznością zmiany zwyczajów zakupów i poszukiwania miejsc, które te produkty oferują. Ponadto produkty organiczne są często droższe niż te konwencjonalne. Dieta GAPS wymaga również dobrych umiejętności kulinariów, ponieważ większość posiłków musi być przygotowywana samodzielnie, w tym domowe kiszony warzywa oraz produkty mleczne. Dieta GAPS ogranicza liczbę dozwolonych produktów, co czyni jedzenie poza domem podczas wyjść do restauracji i wydarzeń towarzyskich praktycznie niemożliwym. Dieta GAPS wymaga również dużych nakładów czasu, ponieważ jej rozpoczęcie zobowiązuje pacjenta do jej kontynuowania przez kilka lat. Początkowa faza diety oparta na bulionach i kiszonkach nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania organizmu na energię i składniki odżywcze. W późniejszym okresie istnieje duże ryzyko wystąpienia niedoborów, szczególnie witamin z grupy B i wapnia oraz witaminy D. Ponieważ dieta opiera się na produktach zwierzęcych, może ona zawierać więcej nasyconych kwasów tłuszczowych niż tradycyjna dieta. Ponadto, dieta GAPS nie jest odpowiednia dla wegetarian i wegan. Najważniejszą wadą diety GAPS jest brak dowodów naukowych na jej skuteczność, ponieważ wszystkie korzyści związane z jej stosowaniem są oparte na obserwacjach pacjentów i ich subiektywnych ocenach, a nie na badaniach przeprowadzonych przez centra naukowe.5. Plan żywieniowy GAPS - zalecenia dotyczące stosowania
Należy zaznaczyć, że obecnie plan żywieniowy GAPS nie jest zalecany przez wytyczne zgodne z opartą na faktach medycyną (ang. Evidence-based medicine) jako sposób odżywiania w konkretnych przypadkach chorobowych. Aby móc ustalić korzyści oraz wady, a także długoterminowe skutki jego stosowania, niezbędne jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań. Nie jest to również model stworzony i polecany w celu redukcji masy ciała.6. Dieta GAPS – kontrowersje i analiza
Podczas oceny zasadności stosowania diety GAPS, warto przyjrzeć się pojęciu „diet cud” (ang. fad diets). Jest to określenie popularnych oraz nowatorskich programów żywieniowych, które obiecują spektakularne efekty w krótkim czasie przy zastosowaniu konkretnych interwencji o prostej i jasnej konstrukcji. Zwykle ich celem jest redukcja masy ciała; w niektórych sytuacjach zapewniają także poprawę stanu zdrowia. Wśród charakterystycznych cech diet tego typu można wymienić m.in. obietnicę szybkiego osiągnięcia celu, skupienie na wprowadzeniu krótkoterminowych zmian w opozycji do rozwiązań długofalowych, co sprawia, że ich stosowanie przez całe życie nie jest możliwe, założenie eliminacji bądź promocji konkretnych grup produktów (podział na „dobre” i „złe”), trudności w zapewnieniu odpowiedniej ilości składników odżywczych, potencjalną szkodliwość dla osób z chorobami przewlekłymi, brak naukowych dowodów na ich skuteczność (A. Tahreem i wsp. 2022). Dieta GAPS dobrze wpisuje się w te kryteria – szczegółowe wytyczne opierają się przede wszystkim na stosowaniu oraz unikaniu konkretnych produktów przez określony czas w celu osiągnięcia założonego celu. Wdrażane restrykcje utrudniają zapewnienie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Brakuje także prac naukowych, które badają w sposób metodyczny efekty diety oraz porównują je z efektami innych interwencji. Na podstawie obserwacji programów żywieniowych z tej grupy (np. Dieta Paleo, dieta Atkinsa) zauważono, że stosowanie ich przez dłuższy czas wpływało negatywnie na stan zdrowia (A. Tahreem i wsp. 2022). Z tego względu do diet cud lepiej podchodzić z rezerwą oraz wybierać sprawdzone i rekomendowane metody terapii.7. Program odżywiania GAPS - alternatywne metody
Program odżywiania GAPS jest bardzo surowym planem, który wymaga wielu poświęceń oraz starannego przygotowywania i planowania posiłków, a jego krótkoterminowe i długoterminowe skutki są trudne do przewidzenia z powodu braku naukowych dowodów na jego skuteczność. W przypadku wystąpienia problemów z przewodem pokarmowym, nietolerancji, alergii oraz zaburzeń psychologicznych zaleca się konsultację ze specjalistami (w tym lekarzami, dietetykami i psychologami) w celu wybrania odpowiednich metod terapii i stworzenia indywidualnego planu odżywiania uwzględniającego specyficzne potrzeby i eliminacje.
