Szukaj
Język
Dieta bezglutenowa: powinno się jej stosować bez medycznych zaleceń?
Spis treści
1. Co to jest gluten?
Gluten to kombinacja białek roślinnych, które występują naturalnie w niektórych zbożach, takich jak pszenica, żyto i jęczmień. Jego główne składniki, glutenina i gliadyna, odpowiadają za elastyczność i sprężystość ciasta, co jest niezwykle ważne w procesie wypieku chleba i innych wypieków. W przypadku osób zdrowych, gluten jest zwykle trawiony przez organizm bez większych problemów. Jednak dla osób cierpiących na celiakię, nietolerancję glutenu, alergię na pszenicę lub alergię na gluten, spożycie glutenu może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Z tego względu, osoby te muszą kupować produkty bezglutenowe, najlepiej ze znakiem przekreślonego kłosa, który gwarantuje brak glutenu w danym produkcie, ponieważ ten produkt był przygotowany w specjalnych warunkach.2. Kiedy dieta bezglutenowa jest niezbędna
Stosowanie diety bezglutenowej jest niezbędne w następujących sytuacjach: - - przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożywanie glutenu powoduje uszkodzenie kosmków jelitowych, co prowadzi do zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. Objawy można zaobserwować w postaci bólu brzucha, biegunki, utraty masy ciała, a także objawów pozajelitowych, takich jak anemia czy zmęczenie;3. Nieceliakalna nietolerancja na gluten
Stan, w którym spożywanie glutenu wywołuje objawy ze strony przewodu pokarmowego, mimo braku potwierdzenia choroby trzewniejącej w badaniach diagnostycznych. Nietolerancja glutenu jest coraz częściej rozpoznawana, jednak jej mechanizmy nie są jeszcze w pełni zrozumiane.4. Uczulenie na gluten
– – reakcja przeciwciał organizmu na białka roślinne: gluteninę i gliadynę w pszenicy, hordeinę w jęczmieniu i sekalinę w życie. Źródłem glutenu może być również owies, który sam go nie zawiera, ale często jest uprawiany i przetwarzany w sąsiedztwie innych zbóż. Symptomy uczulenia mogą obejmować wysypkę skórną, skurcze oskrzeli, katar, wymioty, biegunkę oraz w najcięższych przypadkach – wstrząs anafilaktyczny;5. Nadwrażliwość na pszenicę
reakcja immunologiczna na białka zawarte w pszenicy, która może ujawnić się poprzez zmiany skórne, trudności z oddychaniem oraz objawy związane z układem pokarmowym. W takiej sytuacji niezbędne jest całkowite omijanie pszenicy, choć w niektórych przypadkach może być również wskazane usunięcie innych zbóż zawierających gluten, takich jak żyto lub jęczmień, albo produktów owsianych bez odpowiedniego certyfikatu.6. Alergie krzyżowe
To jest spowodowane kilkoma czynnikami, takimi jak: a) białka pszenicy mogą wykazywać podobieństwo strukturalne do białek innych zbóż, w tym żyta, jęczmienia lub owsa, co może prowadzić do reakcji krzyżowych. Uczulony organizm może rozpoznawać te białka jako alergeny, co prowadzi do wystąpienia objawów alergicznych (M. Pietzak 2012); b) z powodu wspólnych procesów uprawy, zbioru, transportu i przetwarzania zbóż, produkty z żyta, jęczmienia lub owsa mogą być skażone pszenicą. Dlatego osoby o wysokiej wrażliwości powinny wyeliminować te zboża, aby uniknąć przypadkowej ekspozycji; c) u pacjentów, u których alergia na pszenicę objawia się w sposób nasilony (np. reakcje anafilaktyczne), lekarze często zalecają ścisłą dietę eliminacyjną obejmującą wszystkie zboża, aby zminimalizować ryzyko poważnych reakcji alergicznych (F. Battais i wsp. 2008). Każdy przypadek alergii na pszenicę powinien być indywidualnie oceniany przez alergologa lub dietetyka, który pomoże dostosować dietę do potrzeb pacjenta, uniknąć niepotrzebnych restrykcji żywieniowych i zapewnić odpowiednie zbilansowanie diety.7. Dieta pozbawiona glutenu stosowana bez zaleceń lekarskich
W ciągu ostatnich lat obserwuje się znaczny wzrost liczby osób, które decydują się na wyeliminowanie glutenu ze swojej codziennej diety, nawet w przypadku braku medycznych wskazań do przestrzegania takiego modelu żywieniowego. Trend diety bezglutenowej jest szczególnie widoczny w wysoko rozwiniętych krajach, gdzie coraz więcej osób utożsamia brak glutenu z "zdrowszym trybem życia" i lepszym samopoczuciem. Zgodnie z opublikowanymi badaniami, ponad 20% osób stosujących dietę bezglutenową to osoby zdrowe, u których nie zdiagnozowano celiakii, nieceliakalnej nietolerancji glutenu ani alergii na pszenicę. Główne powody, dla których ludzie rezygnują z glutenu, to poprawa samopoczucia, redukcja masy ciała oraz naśladowanie znanych osobistości promujących taki styl żywienia (T. Kutlu 2019). Mimo powszechnego przekonania o korzyściach wynikających z eliminacji glutenu, brakuje jednoznacznych dowodów naukowych, które potwierdzałyby, że dieta bezglutenowa przynosi korzyści osobom zdrowym. Wręcz przeciwnie - niektóre analizy sugerują, że długotrwała eliminacja glutenu bez wskazań medycznych może prowadzić do niedoborów pokarmowych, zwłaszcza w zakresie witamin z grupy B i żelaza (A. Jivraj i wsp. 2017). Eksperci podkreślają, że stosowanie diety bezglutenowej bez wskazań zdrowotnych powinno być poprzedzone konsultacją z dietetykiem lub lekarzem gastroenterologiem. Niewłaściwie zbilansowana dieta eliminacyjna może prowadzić do poważnych skutków ubocznych. Ważne jest, aby podkreślić, że dieta bezglutenowa powinna być stosowana jedynie w uzasadnionych przypadkach.8. Korzyści i ryzyka związane z rezygnacją z glutenu
Po przejściu na dietę bezglutenową wiele osób zaczyna poświęcać więcej uwagi jakości spożywanych produktów i podejmuje bardziej świadome decyzje odnośnie swoich nawyków żywieniowych, co może przyczynić się do redukcji masy ciała. Jednakże eliminacja glutenu bez odpowiedniego planowania diety niesie za sobą ryzyko zastąpienia produktów pełnowartościowych, zawierających w sobie gluten, przetworzoną żywnością ubogą w błonnik, witaminy z grupy B oraz składniki mineralne. Produkty bezglutenowe często zawierają większe ilości tłuszczu i cukru, co może niekorzystnie wpływać na zdrowie i prowadzić do wzrostu ryzyka chorób metabolicznych. Aby uniknąć potencjalnych niebezpieczeństw, warto skoncentrować się na produktach naturalnie bezglutenowych, takich jak kasze gryczana, jaglana czy komosa ryżowa (zalecane są produkty z certyfikatami ze znakiem przekreślonego kłosa), warzywa, owoce i nasiona, które dostarczają niezbędnych składników odżywczych i wspierają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Należy również czytać etykiety produktów w celu weryfikacji, czy produkt naturalnie bezglutenowy nie został zanieczyszczony glutenem na etapie produkcji - w takim wypadku składzie widnieje informacja, że dany produkt może zawierać gluten. Kluczowe jest także dbanie o różnorodność diety i unikanie wysoko przetworzonej żywności bezglutenowej o niskiej wartości odżywczej.9. Bezglutenowa dieta i jej wpływ na zdrowie psychiczne
W coraz większej liczbie badań wskazuje się na potencjalny związek między bezglutenową dietą a poprawą zdrowia psychicznego. U niektórych osób z nietolerancją glutenu, niezwiązaną z celiakią, zaobserwowano poprawę nastroju i zmniejszenie objawów depresyjnych po wyeliminowaniu tego białka z diety. W badaniu przeprowadzonym przez M. K. Jones, M. D. Crowell i N. J. Talley w roku 2019 wykazano, że osoby z zespołem jelita drażliwego (IBS), które stosowały dietę bezglutenową, zgłaszały mniejsze odczuwanie lęku i poprawę jakości snu. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku IBS podstawowym zaleceniem dietetycznym jest dieta low-FODMAP, która może również eliminować gluten. Głównym celem tej diety jest ograniczenie fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polialkoholi w diecie, które mogą powodować nasilenie objawów ze strony przewodu pokarmowego, a nie eliminacja samego glutenu jako składnika. Mimo że temat wymaga dalszych analiz, wstępne wyniki sugerują, że dla niektórych osób dieta bezglutenowa może stanowić wsparcie w leczeniu zaburzeń psychicznych, szczególnie jeśli towarzyszą im schorzenia układu pokarmowego. Decyzję o eliminacji glutenu warto podjąć po konsultacji z gastroenterologiem lub dietetykiem, aby uniknąć potencjalnych niedoborów żywieniowych i innych negatywnych konsekwencji zdrowotnych.10. Bezglutenowy sposób odżywiania i braki składników odżywczych
The application of a gluten-free diet without explicit health indications may result in nutrient deficiencies. Ingesting gluten-containing products such as whole-grain bread or pasta is a vital source of fiber, B vitamins, and nutrients like iron, zinc, and magnesium. Their termination without appropriate supplementation or substitution with other nutritious items may result in nutritional deficiencies. Frequently, these deficiencies are replaced by highly processed food items with reduced nutritional content and insufficient fiber provision to the diet. A study conducted by A. Jones et al. revealed that micronutrient deficiencies are widespread among both celiac patients and healthy individuals following a gluten-free diet. Particularly common are deficiencies in iron, zinc, and B vitamins, which may lead to serious health consequences such as anemia, weakened immune system, and impaired neurological function (A. Jones et al., 2019). Another study highlighted the elevated risk of low fiber intake in individuals eliminating gluten without medical indications. Prolonged deficiencies in fiber may result in digestive disorders, such as constipation and slow intestinal peristalsis, and increase the risk of developing cardiovascular diseases (L. Saturni, G. Ferretti, T. Bacchetti, 2015). Meanwhile, C. P. Kelly et al. demonstrated in their analysis that an improperly balanced gluten-free diet may contribute to metabolic disorders, including insulin resistance, elevated cholesterol levels, and increased risk of obesity. Therefore, individuals deciding to adopt such a dietary approach should be particularly mindful of dietary diversity, incorporating naturally gluten-free products such as buckwheat, amaranth, vegetables, fruits, nuts, and seeds into their diet (C. P. Kelly et al., 2019).11. Podsumowanie bezglutenowej diety
Dieta bezglutenowa jest kluczowa dla osób z chorobą trzewną, nietolerancją glutenu niezwiązaną z chorobą trzewną lub alergią na gluten. Jednak rośnie liczba zdrowych ludzi, którzy decydują się ją przyjąć, często pod wpływem trendów lub przekonań o potencjalnych zaletach zdrowotnych takiego sposobu odżywiania. Należy jednak pamiętać, że wykluczenie glutenu bez oczywistych medycznych wskazań może nie przynieść spodziewanych korzyści zdrowotnych, a nawet prowadzić do niedoborów ważnych składników odżywczych, takich jak witaminy z grupy B, żelazo czy błonnik pokarmowy. Zanim zdecydujesz się na eliminację glutenu ze swojej diety, skonsultuj się z dietetykiem lub gastroenterologiem, którzy pomogą Ci ocenić racjonalność takiej zmiany i dostosująć jadłospis w sposób zapewniający odpowiednią podaż niezbędnych składników odżywczych.
